De toespraak van paus Benedictus

Paus Benedictus XVI bezoekt Duitsland en ontmoet in het Augustijnenklooster in Erfurt de EKD. Ook spreekt hij lovende woorden over Luther en over de verbondenheid tussen de EKD en de RKK. Sommigen noemen het opmerkelijk, anderen prijzen de paus voor zijn uitspraken. Een paar opmerkingen:

• Benedictus begint met een heel verhaal over de zonde en de vraag naar een rechtvaardige God, die hij bij Luther zo waardeert. Hij sneert dan uitvoerig naar allerlei mensen die zich daar niet meer druk over maken. Bij RD-lezers komt een dergelijke boodschap uiteraard goed aan. Wat Benedictus alias Ratzinger vergeet te vertellen, is dat zijn eigen personalistische theologie in allerlei opzichten aan de reductie van het zondebegrip heeft bijgedragen, omdat daarin vooral van een liefdesrelatie tussen God en mensen sprake is, maar nauwelijks van een rechtsrelatie. Over ‘verzoening door voldoening’ zul je Benedictus dan ook zelden horen spreken.
• Nog een hint naar het vorige punt: voor Benedictus gaat de vraag naar een genadig God naadloos over in de vraag naar God. Inderdaad, met die vraag heeft Ratzinger zich in zijn theologisch werk uitvoerig beziggehouden, maar is de vraag of God er is niet een heel andere dan de vraag of God er ook voor mij is?
• Zoals de paus het kwaad bespreekt in de tekst, wordt het overigens al heel gauw bij het persoonlijke vandaag gehaald. Het gaat hem vooral op allerlei vormen van structureel kwaad. Wel, daar heeft niemand moeite mee. Dat gaat immers altijd over een ander en zelden over onszelf, tenminste, dat denken we.
• Benedictus geeft een flinke sneer richting de groei en bloei van pentecostalisme en vrijkerkelijk evangelicaal christendom. Hij vindt daarin inderdaad de EKD goeddeels aan zijn zijde, waarin vormen van evangelicalisme en pentecostalisme hoegenaamd worden doodgezwegen. Institutionele kerken kunnen er kennelijk nog altijd maar moeilijk mee omgaan dat christendom zich soms ook buiten de geijkte brave structuren van een ouderwetse kerk bevindt en ontwikkelt. Toch zullen ze daar echt aan moeten gaan wennen en zich misschien ook eens heel grondig afvragen hoe het komt dat christenen zich in die richting begeven. Zou het soms komen omdat er in de RKK nog altijd een machtsstructuur de kerk bepaalt, of een zompig cultureel christendom de EKD domineert?
• De seculiere cultuur, daar gaat het Benedictus om, om de Godsvraag, zoals hij eerder al zei. Maar is dat eigenlijk nog de vraag van dit moment? Is dat niet de vraag van 1969, toen hij zijn Einführung in das Christentum schreef? Is de grote vraag van dit moment eigenlijk niet de vraag die hij niet wil stellen, namelijk de vraag van de houdbaarheid van het institutioneel-hiërarchische christendom? Dus het is niet de vraag naar God; die vraag is in de huidige cultuur al lang weer grotendeels positief beantwoord. Het is de vraag naar de bemiddeling van die God, naar de kerk, een kerk die gecorrumpeerd wordt door macht en misbruik daarvan. Die vraag moet hem bezighouden, maar daarvoor heeft hij niet meer dan een sneer over.
• De oecumene, daarover heeft hij in deze rede eigenlijk hoegenaamd niets gezegd. Dat is een enorm zwaktebod, want het is after all toch de RKK die allerlei oecumenische ontwikkelingen van de laatste decennia heeft teruggedraaid en afremt, al kunnen sommige lutheranen of gereformeerden er ook wat van. Maar waarom is hij daarover niet iets eerlijker geweest, in plaats van er op de voor hem zo kenmerkende manier overheen en omheen te praten? Als je niet aardig bent, moet je ook niet aardig doen en als je wel aardig bent, laat het dan ook eens in echte stappen blijken!