Het manifest dominee 2.0

Gisteravond las ik het manifest dominee 2.0. Bij deze even een korte reactie. Natuurlijk kun je als gelovige en theoloog binnen de PKN alleen maar dankbaar zijn voor initiatieven zoals deze. Waar manifesten geschreven worden, is leven in de brouwerij. Leven in de brouwerij heb je nodig om te vernieuwen of op z'n minst te blijven leven. Ik deel ook veel van de zorgen en verzuchtingen bij de PKN anno nu, ook al merk ik misschien dat ik toch al een beetje ouder ben dan deze jonge honden. Ouder is dan overigens niet automatisch wijzer. Bovendien ben ik geen predikant, dus zeer veel bescheidenheid zal mij sieren. Ik heb een paar opmerkingen:

Vaste structuren als kern van het geloof

1. De verzuchting tov ‘de kerk’ (waarover straks meer) heeft met twee dingen te maken: fijne liturgie en dan niet over God mogen spreken, of over God moeten spreken maar dan in 17e eeuwse taal. Ik snap van beide denk ik wel wat ermee bedoeld wordt. Er is in de PKN een enorme hang naar tradities, zowel links als rechts, heilige huisjes die een fris nieuw geluid en een levende vertolking van het Evangelie in de weg staan. Right, zo is dat. Ik heb dat ook al heel vaak waargenomen. Ik heb me er ook al vaak aan gestoord en gedacht dat het bijproducten van al te menselijke religiositeit waren, die met de kern niets te maken hebben. Van die gedachte ben ik inmiddels teruggekomen. Ik denk inmiddels dat alle reflexen die zo aan kerkelijk christendom eigen zijn, iets, nee niet iets, maar alles met de kern te maken hebben. Gelovigen zoeken in een kerkelijke gemeente vastigheid op een manier die je nergens anders kunt krijgen en mede daarom willen ze de vormen waarin die vastigheid gevonden wordt, ook heel strak vastleggen. Dat is geen dom conservatisme, hoewel ook weer wel, maar het zit ingebakken in de godsdienst die christendom heet. Je kunt dus niet zomaar tegen die vaste structuren aanschoppen en op snelle veranderingen aansturen, of je zult een weergaloos commitment aan die structuren ontmoeten dat je de moed tot veranderen al snel zal benemen. Prepareer je daarop. De dominee van de toekomst moet daar met de grootst mogelijke barmhartigheid mee om kunnen gaan, niet zonder te transformeren, maar door met behulp van die barmhartigheid de transformatie op gang te brengen. In dit manifest wordt te zeer een platte scheiding gemaakt tussen dat wat er toe doet en dat wat er niet toe doet.

Concreet over God spreken

2. Ik herken niet de verzuchting dat je in het meer liberale deel van de kerk niet concreet over God mag spreken. Ik geef toe dat lang niet iedereen het doet/durft, maar het kan wel. Ik ga, als ik al voorga, meestal voor in zeg maar het middenorthodoxe deel van de PKN gepreekt. Ik spreek daar voor mijn gevoel heel concreet en openlijk over God, maar neem ook voortdurend een eigenlijk 5e eeuws begrip van genade tot vooronderstelling of hoofdinhoud van mijn preken. Toch heb ik daar nooit kritiek op gehoord. Ik denk dat er in het meer liberale deel van de PKN juist een groeiende ruimte is om dergelijke thema's, mits inderdaad niet 17e eeuws verpakt, weer aan de orde te stellen. Je kunt bijna alle klassieke dogma's in alle gemeenten kwijt, als je ze maar zo verwoordt dat mensen het idee hebben dat ze er iets aan hebben.

Vastgeroestheid

3. Ik heb de indruk dat het manifest op twee gedachten hinkt, misschien zonder het te weten. Het manifest richt zich tot het moderamen van de synode. Toch is het manifest vooral een protest tegen de institutionele vastgeroestheid van de PKN. Die vastgeroestheid is heel groot vrees ik. Misschien dat de PKN missionair en wat niet al al een enorme stap zou maken als ze zichzelf zou toegeven dat ze er voor groot deel totaal ongeschikt toe is, en de factoren zou gaan onderzoeken die dat veroorzaken. Dit manifest laat iets in weerwil van het protest tegen die vastgeroestheid, er ook iets van zien: een manifest aan het moderamen van de synode. So what? Wat moeten die ‘mannen’ daarmee? De PKN denkt in grote structuren, in een synode die gemeenten aanstuurt. Gemeenten denken maar al te vaak in kerkenraden, die beleid vaststellen en voor alle goede en mooie dingen zorgen, in dominees die leiding geven, inspiratie leveren etc. Maar, wat is ‘kerk’ eigenlijk? En functioneert een gemeente die top down geleid en geïnspireerd wordt wel? Vraag de kerk van de toekomst niet al een heel andere manier van omgaan met ‘kerk’ überhaupt?