Gelukkig de zachtmoedigen - Nieuwe Liedboek 989
Voor wie ook vindt dat er hier zo weinig nieuwe berichten verschijnen: ik weet het! Drukte weerhield me ervan om hier vaker iets te schrijven. Voor nu een kleine bespiegeling naar aanleiding van een ervaring.
Kort geleden kreeg ik ter gelegenheid van een bijdrage aan een zogenaamde Meet en Greet aan de PThU en VU de CD's die door het Vocaal Theologen Ensemble zijn opgenomen met liederen uit het Nieuwe Liedboek. Zoals ik dan nogal eens doe, draaide ik deze CD's tijdens het thuiswerken. Op deze CD's staat onder andere Lied 989: Gelukkig zijn de armen van geest. Dit lied is een zetting van de zogenaamde ‘Zaligsprekingen’ uit Mattheüs 5, op muziek gezet volgens de traditie van de Anglicaanse psalmzettingen. Reciterend wordt vierstemmig de letterlijke en onberijmde tekst gezongen. Het gaat hier om een heel eenvoudige zetting met maar een paar maten en daarin maar een paar noten muziek. Het lied aanleren kan een beetje lastig zijn omdat je even moet uitvinden welke woorden je op welke noot moet zingen, maar verder kan het haast niet eenvoudiger. Hier is de tekst uit de Willibrordvertaling, aangepast naar de tekst van het lied:
Gelukkig de armen van geest, want voor hen is het koninkrijk van de hemel.
Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden.
Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde beërven.
Gelukkig die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden.
Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden.
Gelukkig die zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien.
Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.
Gelukkig die vervolgd worden om de gerechtigheid, want voor hen is het koninkrijk van de hemel.
Wat me meestal niet overkomt, overkwam me nu: de eenvoud van de zaligsprekingen gekoppeld aan de eenvoud van de muziek brachten de woorden op een heel andere manier bij me binnen. Om eerlijk te zeggen hadden de zaligsprekingen me nog nooit direct aangesproken. Ik vond ze eigenlijk vooral raadselachtig en onnavolgbaar. Aan die indruk veranderde eigenlijk niets, maar die raadselachtigheid begon me te boeien en te raken.
Er is weinig vanzelfsprekends aan de zaligsprekingen. Bij al hun simpelheid roepen ze meer vragen op dan dat er antwoorden worden gegeven. Nadat ik het nummer één keer, twee keer en uiteindelijk meer dan tien keer had gedraaid, werden beurtelings alle zaligsprekingen een vraag voor me, maar ook een uitdaging. Ik zal er hier een paar uithalen en er iets over zeggen.
Toekomst
Neem nu deze: gelukkig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde beërven. Hm..., lastig. Ik denk dat er niemand is die dat op voorhand zou geloven. Onmiddellijk gaat je brein aan het werk. ‘Zullen’: ok, dat moet wel over de toekomst gaan. Kijk rond! De zachtmoedigen beërven heel duidelijk niet de aarde. Dus moet het over de toekomst gaan. Maar waarom eigenlijk? Waarom zouden de zaligsprekingen eigenlijk over de toekomst moeten gaan? In ieder geval niet als een soort visioen dat niets met het heden te maken heeft. Dan zou je hier en nu wel kunnen stoppen met zachtmoedig zijn. Dat is vast de bedoeling niet, ook niet binnen de context van Mattheüs. Wat me bijvoorbeeld opviel, is de gelijkenis tussen de zaligsprekingen en de centrale uitspraak van Jezus: ‘Komt allen tot mij die vermoeid en belast bent, want ik zal u rust geven. enz.’ Jezus zegt vervolgens: ‘Leer van mij dat ik zachtmoedig ben en nederig van hart.’ Dat gaat duidelijk niet over de toekomst.Trouwens, het tweede deel is ook eigenlijk heel apart: de aarde beërven. Hm, dat zou je ook om kunnen draaien. Het is eigenlijk een soort welvaartsevangelie. Ok, dus als ik mijn leven lang zachtmoedig ben, zal ik de aarde beërven! Misschien wel de moeite waard?! Dat roept ook direct de vraag op hoe de verschillende zaligsprekingen zich tot elkaar verhouden. Moet ik aan allemaal voldoen of kan ik er ook in shoppen, zo van: ik wil wel de hele aarde beërven maar heb weinig zin in het koninkrijk der hemelen, dus hoef ik eigenlijk alleen zachtmoedig te zijn. Je voelt makkelijk aan dat dat vast niet de bedoeling is, maar hoe het zit, blijft open.
God zien
De zaligspreking waarmee ik het meest vertrouwd ben, is die over het zien van God. Deze uitspraak speelt een heel belangrijke rol in de theologie van Augustinus. Het is daarin een soort regulerende uitspraak. Alles wat Augustinus theologisch wil zeggen, passeert eerst de voorwaarde van de zuiverheid van hart. In lied 989 vormt deze uitspraak de afsluiting van een couplet. Zoals zo vaak gaat de melodie aan het einde van het couplet ‘uit’. De melodie zakt in en komt tot een rustpunt. De uitspraak is kort, dus in een paar noten komt de uitspraak langs. Gelukkig die zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien. Zo, dat was het! Maar ja, dan begint het eigenlijk pas: zuiver van hart zijn. De ‘reinen van hart’, zoals de oude vertaling het zegt. Wat is dat? Is dat ook iets van de toekomst? Augustinus dacht van wel. Juist daarom had hij zoveel moeite met de ideeën van de Donatisten en de Pelagianen. Zuiver van hart, dat haal je nooit. Aan de andere kant: er zijn Psalmen in de Bijbel waar iemand zich tegenover God beroept op zijn zuiverheid van hart. Job doet het ook. En zoals Faustus Socinus al zei in de zestiende eeuw: als je denkt dat zuiverheid van hart niet mogelijk of niet nodig is, doe je vast minder je best!
En dan dit: ‘God zien’. Wat is dat? Kan dat eigenlijk wel? God kun je toch helemaal niet zien? God is een Geest staat er in Johannes 4. Aan de andere kant: God wordt op allerlei plaatsen in de Bijbel gezien, vooral in het Oude Testament. In het Nieuwe Testament zijn er plaatsen waar God wordt gezien in Jezus. Augustinus wist het niet goed. God zien was, denk ik, zijn grootste verlangen. Kennen zoals je ook zelf gekend bent. Alles wat hij gelovig wil zeggen wijst er naartoe. Maar hij wist niet goed hoe het zou gaan. Hij heeft er verschillende keren over geschreven en twijfelde of we God met ons lichamelijke oog zouden zien of met een geestelijk oog.
Reacties
Een reactie posten